Hreinsum borðið

Hreinsum borðið

Sigurður Ingi Jóhannsson samgöngumálaráðherra var í viðtali á Sprengisandi fyrir nokkru. Þar sagði hann meðal annars að ýmsar ákvarðanir í uppbyggingu og samþættingu samgöngukerfisins hér á landi hefðu mátt vera betur ígrundaðar. Hann sagði að ýmislegt hafi verið reynt, fjárfest og framkvæmt á undanförnum árum, en með ákaflega misjöfnum árangri. Nú blasi við tugmilljarða króna uppsöfnuð viðhaldsþörf ofan á allar þær nýframkvæmdir sem ráðast þarf í.

Þáttastjórnandinn Kristján Kristjánsson gekk á ráðherra og spurði hvort skipulag samgöngumála byggðist á einhvers konar heildarsýn. Því miður virðist svo ekki vera. Sigurður Ingi taldi að slíkt samtal hefði þurft að eiga sér stað fyrir mörgum árum. Þá hefði átt að taka samgöngumál þjóðarinnar föstum tökum, huga að því hvernig þau mætti bæta út frá heildstæðri sýn, að teknu tillitli til aukinnar notkunar – ekki síst vegna sívaxandi ferðmannastraums. Fyrir vikið er samgöngukerfið á Íslandi að mörgu leyti hálfgerður bútasaumur þar sem gríðarlegir fjármunir fara í að viðhalda mannvirkjum sem sennilega áttu ekki rétt á sér.

Ljósið í allri þessari erfiðu umræðu kom loks þegar ráðherra impraði á mikilvægi spurningarinnar: Hvernig myndum við gera þetta ef við kæmum að hreinu borði?

Ekki alltaf best að hækka fjárframlög

Þegar taka þarf á nýjum vandamálum og áskorunum í þjóðfélaginu er okkur eðlislægast að grípa til aðferða og aðgerða sem virðast kunnugleg. Fyrstu viðbrögð eru oftar en ekki að gera áætlanir um hvernig aðlaga megi gömlu lausnirnar að nýju viðfangsefnunum. Í þessu felst gjarnan að mikilla útgjalda er krafist sem renna gjarnan til hagsmunaaðila sem eiga mikið undir því að áfram sé stuðst við fyrri lausnir. Þess fyrir utan hefur nýleg rannsókn gefið til kynna að 90% opinberra framkvæmda hafi farið fram úr áætlunum á árunum 1990–2010 og að meðal framúrkeyrsla í tengslum við kostnað hafi numið að meðaltali 63%. Meira mætti fara fyrir umræðu um hvernig nýta megi fé betur, auka arðsemi og framleiðni og jafnvel um leið bæta gæði og þjónustu án aukins kostnaðar. Alltof oft er verið að plástra yfir gömul sár sem seint munu gróa nema með meiriháttar inngripi.

Hugsum hlutina upp á nýtt

Með inngripi í þessum skilningi er átt við að setjast niður með autt blað og hugsa hlutina algjörlega upp á nýtt; hvernig myndum við leysa nýja viðfangsefnið ef við þyrftum ekki að byggja á gömlum lausnum? Með slíkri nálgun er oft auðveldara að huga að tækninýjungum og líta með opnum huga til þess hvernig sambærileg viðfangsefni hafa verið leyst annars staðar. I samgöngumálum má nefna veggjöld og aðgangsstýringu bíla á álagstímum í Stokkhólmi og umfangsmikla nýtingu rafrænna lausna í stjórnsýslu Danmerkur. Mörg þessara verkefna eru einnig kjörin til samvinnu ríkisins við háskóla og einkageirann. Ríkið ætti í miklu meiri mæli að leita út á við með áskoranir sínar, veita aðgang að upplýsingum og gögnum sem aðrir geta nýtt í hugmyndavinnu og rannsóknir. Opin kerfi, nýting gervigreindar og hraðar tengingar gera slíka samvinnumöguleika auðveldari og öflugri en áður. Slík nálgun gæti aukið samvinnu þvert á samfélagið og eflt nýsköpun sé rétt haldið á málum.

Þegar mikilvægar ákvarðanir eru teknar um lausn á nýjum eða breyttum viðfangsefnum þá er reynsla fyrri kynslóða hið dýrmætasta veganesti. En það dugir ekki til eitt og sér. Hraðar breytingar kalla á bæði gagnrýna hugsun og óbeislaðan sköpunarkraft. Þegar forsendur breytast þurfa stjórnendur og leiðtogar að hafa dómgreind til þess að leggja vanabundna hugsun til hliðar og þora að setjast niður með autt blað til þess að taka skynsamlegustu og bestu ákvarðanir sem hægt er út frá viðfangsefnum dagsins í dag, en ekki út frá lausnum gærdagsins.

Ásta S. Fjeldsted, framkvæmdastjóri Viðskiptaráðs

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 1. mars 2018